Spis zagadnień

Skąd mamy ciepło w kaloryferach i ciepłą wodę w kranach?

Wbrew powszechnemu przekonaniu ciepła woda krążąca w instalacji centralnego ogrzewania (C.O.) i centralna ciepła woda w kranach (CCW) nie pochodzą bezpośrednio z MPEC Tarnów. Kupujemy jedynie ciepło (indywidualnie na każdy budynek), którym podgrzewamy czynnik grzewczy w instalacji C.O. oraz zimną wodę dostarczaną przez Tarnowskie Wodociągi. Zasada jest bardzo podobna do działania kotłowni w domach jednorodzinnych, gdzie ciepło wytworzone podczas np. spalania gazu wykorzystywane jest do podgrzania czynnika grzewczego krążącego w instalacji C.O. oraz do podgrzania zimnej wody kupowanej w Wodociągach. Różnica polega jedynie na tym, że w naszym przypadku ciepło pochodzi z MPEC i dostarczane jest
w postaci gorącej wody, czyli tzw. wysokiego parametru.Koszty, które ponoszą mieszkańcy poszczególnych budynków wynikają bezpośrednio z ilości zużytego (zakupionego) ciepła. W tym miejscu zaczynają pojawiać się różnice pomiędzy poszczególnymi budynkami.

Od czego zależą koszty centralnego ogrzewania?

W przypadku centralnego ogrzewania pamiętać należy, że ciepło dostarczane do budynku jest głównie bezpośrednio przez kaloryfery, ale nie tylko. Pomiędzy poszczególnymi pomieszczeniami występują przenikania przez przegrody wewnętrzne (dlatego całkowite wyłączenie ogrzewania w jednym lokalu nie oznacza, że lokal ten nie pobiera energii, bo ciepło dąży do równowagi i przenika też przez ściany). Dodatkowe uzyski ciepła wynikają też z nasłonecznienia, sposobu użytkowania budynku – np. gdy gotujemy, czy pieczemy dostarczamy ciepło do pomieszczeń.  Również ilość osób znajdujących się w budynku ma wpływ na ilość dostarczanego ciepła (szacuje się, że każdy człowiek w pomieszczeniu dostarcza tyle ciepła, co dodatkowe żeberko kaloryfera). Równolegle z dostarczeniem do budynku energii cieplnej występuje zjawisko utraty tego ciepła bezpośrednio przez ściany, okna, drzwi, wentylację, podłogę na gruncie, mostki termiczne. Dlatego też ilość energii potrzebnej na centralne ogrzewanie uzależniona jest od wielu parametrów, a przede wszystkim od:

  • technologii budynku (wielka płyta, KDK, tradycyjna)
  • kształtu budynku (powierzchnia przegród zewnętrznych przypadających na każdy 1 m2 powierzchni grzewczej)
  • ilości i rodzaju ocieplenia ścian (m.in. grubość styropianu)
  • stanu technicznego i klasy energetycznej stolarki okiennej w mieszkaniach
  • położenia budynku (na ile narażony jest na wiatry, jak bardzo jest nasłoneczniony itp.)
  • zachowania i przyzwyczajeń mieszkańców:
    • czy zasłaniają kaloryfery?
    • czy regulują termostaty w zależności od pory dnia?
    • czy obniżają temperaturę gdy wychodzą z mieszkania?
    • czy zakręcają termostaty podczas wietrzenia mieszkania?
    • jaką temperaturę utrzymują w swoich mieszkaniach?

Dopiero skorelowanie tych wszystkich parametrów pozwala na porównywanie ze sobą budynków. Dwa potencjalnie podobne do siebie budynki, po dokonaniu analizy (a zwłaszcza porównaniu zachowania i przyzwyczajeń mieszkańców) okazują się drastycznie różne. Stąd też różnice w zużyciu ciepła, a co za tym idzie wysokości opłat.

Dlaczego zaliczki na C.O. zmieniły się na poszczególnych budynkach o różny procent?

Ustalając zaliczki, każdy budynek analizowany jest indywidualnie. Dla ustalenia planowanej ilości ciepła jakie budynek zużyje w 2023 rok (co było podstawą do ustalenia wysokości zaliczki) wykorzystano prosty model matematyczny zbudowany w oparciu o zużycie ciepła na budynku w ostatnich miesiącach grzewczych, w korelacji do temperatury zewnętrznej (krótko mówiąc, brano pod uwagę „zachowanie się” budynku w ostatnich miesiącach). Dla każdego budynku, na podstawie tego modelu, ustalono planowane zużycie ciepła w poszczególnych miesiącach przyjmując do wyliczeń średnie temperatury z ostatnich 3 lat (odpowiednio dla każdego miesiąca). Następnie korzystając z obowiązującej od 1 stycznia 2023 roku taryfy MPEC wyliczono szacowane koszty ogrzewania na 2023 rok, a co za tym idzie zaliczki. Każdy budynek ma zatem inny wzrost zaliczki. Jedni mieszkańcy w obecnym sezonie grzewczym zaczęli oszczędzać, ograniczyli temperatury w swoich mieszkaniach i przestali marnować ciepło, natomiast inni nie – co bezpośrednio przekłada się na zużycie ciepła i nierównomierny wzrost wysokości zaliczek.

Istotnym jest też, na ile poprzednie podwyżki zaliczki pozwoliły „dogonić” koszty ciepła na poszczególnych budynkach. Niewątpliwym jest fakt, że gdyby nie podchodzić do każdego budynku indywidualnie i przyjąć do wyliczeń dokładnie takie samo zużycie ciepła jak w roku poprzednim, to koszt ciepła za 2023 roku w stosunku do roku 2022 wzrósłby o taki sam procent na każdym z budynków. Indywidualne podejście pozwoliło natomiast ograniczyć wzrost zaliczek tam, gdzie zaczęto zużywać mniej ciepła.

Od czego zależą koszty ciepłej wody?

Inaczej wygląda sytuacja w przypadku centralnej ciepłej wody. Tu zimna woda kupowana z Tarnowskich Wodociągów podgrzana jest w wymienniku w węźle cieplnym (wykorzystując do tego wysoki parametr kupowany w MPEC Tarnów) i płynie przez piony instalacji centralnej ciepłej wody. Część tej wody zużywana jest na bieżąco, a część wraca pionem cyrkulacyjnym do węzła cieplnego, gdzie mieszana jest z nową wodą, ponownie podgrzewana i znów kierowana na piony. Jest to tzw. cyrkulacja ciepłej wody, czyli zapewnienie stałego obiegu ciepłej wody (o odpowiednich parametrach) zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Ciepła woda, w wyniku stałego obiegu w instalacji, wychładza się powodując straty energii. Im krótszy odcinek cyrkulacji i lepiej zaizolowany oraz im większy pobór wody w mieszkaniach (obrazowo – mniej wody podgrzewane jest „na marne”, tylko po to, żeby krążyć w cyrkulacji), tym mniejsze straty energii.

Zatem, jak wynika z powyższego, ilość zużytego ciepła na potrzeby przygotowania ciepłej wody na budynku, a tym samym koszty tego podgrzania, zależą przede wszystkim od dwóch czynników:

  • stanu technicznego, sposobu prowadzenia i rodzaju instalacji centralnej ciepłej wody (długości i izolacji obiegu cyrkulacyjnego, materiały z jakiego wykonana jest instalacja),
  • ilości zużywanej ciepłej wody przez mieszkańców.

Ponadto ilość zużywanej energii uzależniona jest od temperatury wody dostarczanej przez Tarnowskie Wodociągi (która jest o kilka stopni niższa w zimie, niż w lecie). Jednak różnica w zużyciu ciepła na potrzeby CCW w poszczególnych miesiącach nie są aż tak wyraźna jak w przypadku centralnego ogrzewania.

Na ilość zużywanej energii na potrzeby przygotowania ciepłej wody nie ma natomiast wpływu  termomodernizacja budynku. Ta wpływa jedynie na zużycie energii na potrzeby centralnego ogrzewania.

Przyjmuje się, że średnia miesięczna ilość energii potrzebnej do przygotowania m3 ciepłej wody wynosi ok. 0,167 GJ. Do tego dochodzi energia tracona na potrzeby cyrkulacji ciepłej wody. W literaturze przyjmuje się, że optymalne zużycie energii na potrzeby przygotowania i utrzymania instalacji centralnej ciepłej wody wynosi od 0,18 do 0,28 GJ/m3 zużytej wody (przy aktualnej taryfie MPEC jest to koszt od ok. 30 zł/m3 brutto do ok. 50 zł/m3 brutto). Większe niż tu wskazane zużycie ciepła, związane jest tylko i wyłącznie ze stratami na dystrybucji wody na budynku (głównie cyrkulacji). Niestety instalacje centralnej ciepłej wody realizowane przed 30 laty wykonane są z rur stalowych, nie posiadają odpowiedniej izolacji, prowadzone są bezpośrednio przy pionach wody zimnej (która powoduje wychłodzenie i straty energii), a na wielu budynkach (zwłaszcza wysokich, np. przy ul. Marynarki Wojennej 16) długość cyrkulacji jest niewspółmiernie długa do potrzeb (co powoduje ogromne straty energii). W czasach gdy były realizowane, projektanci nie zwracali uwagi na konieczność oszczędzania energii cieplnej, gdyż ta była bardzo tania i nie stanowiła takiego problemu jak obecnie.

Jedynym rozwiązaniem pozwalającym zmniejszyć koszty przygotowania ciepłej wody jest wymiana instalacji. W nowych preizolowanych instalacji w budynkach Tarnowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej uzyskujemy wskaźniki taki jak wskazywane w literaturze, tj. na poziomie 0,19 – 0,28 GJ/m3 wody (dla porównania najgorszy wskaźnik w zasobach Spółdzielni wynosi 0,61 GJ/m3).

Reasumując, porównywanie między sobą kosztów przygotowania ciepłej wody na poszczególnych budynkach, bez uwzględniania podanych wyżej czynników jest błędne.

Jak ustalana jest zaliczka na centralną ciepła wodę i dlaczego zmieniała się różnie na poszczególnych budynkach?

Zaliczka na centralną ciepłą wodę ustalana jest indywidualnie na podstawie zużycia ciepła i ilości zużytej wody w roku poprzednim przy uwzględnieniu obecnie obowiązującej taryfy. Zakładamy, że w każdym miesiącu 2023 roku zużyta zostanie taka sama ilość energii cieplnej i taka sama ilość wody jak w analogicznym miesiącu roku poprzedniego. Należy zwrócić uwagę, że poprzednia korekta zaliczek ustalana była na podstawie zakładanego zużycia wody w oparciu o dane z okresu od października do grudnia 2021 roku (z uwagi na rozliczenie kosztów ciepła na koniec roku, nie było potrzeby odnoszenia się do zużycia z dłuższego okresu). Rzeczywiste zużycie wody i energii cieplnej w miesiącach, dla których ustalano ostatnią zaliczkę, mogły niejednokrotnie różnić się od zużycia planowanego i porównując między sobą procentowy wzrost zaliczek między poszczególnymi budynkami należy też wziąć pod uwagę, z jakim bilansem (roczne koszty w porównaniu do wpływów z zaliczek) budynek zakończył rok. Zmiany zaliczek mogą zatem wzrastać o różny procent. Z uwagi na fakt, że do ustalania zaliczek zakładamy na każdym budynku takie samo zużycie ciepła i wody jak w roku 2022,  koszt ciepła za 2023 roku w stosunku do roku 2022 wzrósł praktycznie o taki sam procent na każdym z budynków – podkreślamy koszt, a nie zaliczka.

Jak wspomniano wyżej, analiza i ustalanie zaliczek na centralną ciepłą wodę dokonywane są jest indywidualnie dla każdego budynku, na podstawie archiwalnych danych, a nie globalnie dla całej Spółdzielni. Co istotne, jest to jedynie zaliczka, a ostateczne koszty przygotowania centralnej ciepłej wody są podsumowywane i rozliczane po zakończeniu całego roku. Jeżeli budynek zużyje więcej ciepła lub cena ciepła wzrośnie wystąpią dopłaty, natomiast jeżeli zużyje mniej ciepła lub ceny ciepła, bądź stawki VAT ulegną obniżeniu wystąpią zwroty.

Jak zmieniały się ceny ciepła w 2022 roku i jak wpłynęły na wzrost kosztów?

Z perspektywy pojedynczych budynków, sam fakt i wysokość wzrostu kosztów wynika przede wszystkim ze wzrostu cen ciepła kupowanego od MPEC Tarnów i sposobu korzystania z tego ciepła. Na poniższym wykresie przedstawiono zmianę cen ciepła (stawka zmienna za zużycie wraz z przesyłem) w taryfach MPEC Tarnów od stycznia 2022 roku do stycznia 2023 roku. Na wykresie zaznaczono również okresy grzewcze i nie grzewcze.

W 2022 roku średnia cena ciepła (stawka zmienna za zużycie wraz z przesyłem bez kosztów stałych) wyniosła ok. 93 zł/GJ brutto (jest to średnia ważona uzależniona od ilości zużycia ciepła przy różnych cenach, więc może lekko się różnić dla poszczególnych budynków). Natomiast na dzień dzisiejszy cena ciepła (sama stawka zmienna) wynosi 159,47 zł/GJ brutto, co oznacza wzrost w stosunku do średniej ceny z 2022 roku o ok. 70% (!). Natomiast w stosunku do stycznia 2022 roku, to wzrost o 153% (!). Na tak drastyczny skok cen w styczniu 2023 roku wpływ miało również przywrócenie stawki VAT na energię cieplną do 23% (w grudniu 2022 roku wynosiła 5%).  Co ważne, stawka 159,47 zł/GJ brutto to stawka już z rządową rekompensatą. Bez rekompensaty stawka ta wynosi aż 193,01 zł/GJ brutto.

Co z obiecanymi rekompensatami? Przecież ciepło nie może być droższe o więcej niż 40% w stosunku do września 2022 roku.

Ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie niektórych źródeł ciepła w związku z sytuacją na rynku paliw z dnia 15 września 2022 roku (wraz z późniejszymi zmianami) określa zasady ustalania średniej ceny wytwarzania ciepła z rekompensatą i maksymalnej ceny dostawy ciepła.

Na mocy tej Ustawy dla podmiotów uprawnionych sprzedawca ciepła  nie może zastosować cen wyższych niż tzw. maksymalne ceny dostawy ciepła (obliczone według cen i stawek opłat obowiązujących u danego sprzedawcy w dniu 30 września 2022 r. powiększonych o 40 % i opublikowane przez Prezesa URE).

Jednak w przypadku, gdy maksymalna cena dostawy ciepła jest w danym miesięcznym okresie rozliczeniowym wyższa od:

  • średniej ceny wytwarzania ciepła z rekompensatą, obliczonej dla danego systemu ciepłowniczego, powiększonej o średnią stawkę opłat za usługi przesyłowe w tym systemie albo
  • ceny dostawy ciepła obliczonej na podstawie stosowanej taryfy dla ciepła w danym systemie ciepłowniczym

przedsiębiorstwo energetyczne ma zastosować w rozliczeniach z podmiotami uprawnionymi w tym miesięcznym okresie rozliczeniowym cenę najniższą.

Ceny jednoskładnikowe w zł netto/GJ (uwzględniające koszty stałe i zmienne) obliczone dla systemu ciepłowniczego MPEC S.A. w Tarnowie  w oparciu o art. 3a Ustawy dla grupy taryfowej stosowanej dla budynków mieszkalnych (S.1.I) przedstawiają się następująco:

Wyszczególnienie
Cena z września 2022 roku
Maksymalna cena dostawy ciepła (cena z września 2022 powiększona o 40%)
Cena dostawy ciepła obliczona na podstawie aktualnie stosowanej taryfy dla ciepła
Średnia cena wytwarzania ciepła z rekompensatą powiększona o średnią stawkę opłat za usługi przesyłowe
cena netto
124,33 zł
174,06 zł
181,92 zł
152,29 zł
stawka VAT
5%
23%
23%
23%
cena brutto
127,53 zł
209,15 zł
223,76 zł
187,32 zł

Porównawczo przedstawiono również cenę obowiązującą we wrześniu 2022 roku. Jak widać z powyższego, najniższą ceną obliczoną dla systemu ciepłowniczego MPEC S.A. w Tarnowie, która stosowana będzie od 1 marca 2023 r. w rozliczeniach z podmiotami uprawnionymi, jest średnia cena wytwarzania ciepła z rekompensatą – czyli aktualnie stosowana. Stawka maksymalna ustalona jako stawka z września 2022 roku powiększona o 40% jest w przypadku Tarnowa wyższa niż stosowana już cena z rekompensatą. Co istotne, powiększenie o 40% dotyczy cen netto. We wrześniu 2022 roku obowiązywała stawka VAT 5%, a obecnie obowiązuje stawka 23%, stąd cena maksymalna brutto jest w rzeczywistości wyższa o 64% w stosunku do ceny brutto z września 2022 roku.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt sprawy: Ustawa mówi o cenach dostawy ciepła, a nie o zaliczkach. Zaliczka jest pewnego rodzaju uśrednieniem rocznych kosztów ciepła na budynku, wpłacana przez lokatorów przez cały rok i ostatecznie rozliczane po zakończeniu roku – jeżeli koszty będą większe od wpływów z zaliczek wystąpią dopłaty, a jeżeli koszty będą niższe wystąpią zwroty. Ustawa gwarantuje nam maksymalne ceny, które bezpośrednio przenoszą się na koszty całego budynku (jako iloczyn cen jednostkowych oraz zużycia ciepła i mocy zamówionej), a dopiero te koszty po uśrednieniu przekładają się na zaliczki. Dlatego odnoszenie zapisów Ustawy bezpośrednio do zaliczek jest błędne.

Podsumowanie.

Problem wysokości opłat za ciepło dotyka nas wszystkich. Obecnie stanowią one największe koszty utrzymania mieszkania. Z przykrością obserwujemy, że jak w przypadku wielu innych zagadnień, tak również w sprawach cen ciepła Spółdzielnie traktowane są „po macoszemu”. Wiemy już, że ustalona przez Prezesa URE dla MPEC Tarnów maksymalna cena ciepła, która obowiązuje od 1 marca 2023 roku, nie spowoduje obniżenia kosztów, bo ustalone ceny maksymalne są wyższe niż aktualnie stosowane ceny z rekompensatą (szczegóły w tabeli powyżej). Stąd można wnioskować, że wprowadzane kolejne tarcze i rekompensaty są jedynie działaniem propagandowym, a nie realną pomocą jakiej oczekują lokatorzy. Jedyną szansą na obniżenie kosztów ciepła dla mieszkańców budynków wielorodzinnych są rozwiązania wprowadzane na szczeblu Państwowym przez osoby, które mają realny wpływ na obecną sytuację – należy zwrócić uwagę, że tylko powrót do 5% stawki VAT, która obowiązywała jeszcze w grudniu 2022 roku  pozwoliłby obniżyć koszty o kilkanaście procent! (przypominamy, że Unia Europejska, wbrew propagandzie rządowej, dopuszcza obniżoną stawkę i wiele krajów europejskich taką stosuje: Chorwacja, Belgia, Francja, Niemcy, Grecja, Luksemburg, Włochy).

Zużycie ciepła na potrzeby centralnego ogrzewania na poszczególnych budynkach można znaleźć na stronie internetowej analizy.mpec.tarnow.pl. Można tam również porównać budynek pod względem efektywności energetycznej z innymi budynkami w mieście.

Zachęcamy również do zapoznania się z kampanią 20 stopni organizowaną przez Izbę Gospodarczą Ciepłownictwo Polskie dotyczącą ograniczenia zużycia energii cieplnej.

Pliki do pobrania